Światowy Dzień Raka stanowi symboliczne święto, które jednoczy społeczność globalną w zjednoczonej walce z chorobami nowotworowymi. W tegorocznej refleksji, skupiamy nasze spojrzenie na jednym z najbardziej powszechnych i wyjątkowo trudnych w leczeniu rodzajów nowotworów. Rak płuc jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym na świecie.
Rak płuca w liczbach
Nowotwór płuc reprezentuje ponad 95% wszystkich pierwotnych przypadków (bez przerzutów) nowotworów tego narządu i jest najbardziej powszechnym, złośliwym nowotworem na globie. W roku 2020 odnotowano 18 997 przypadków zachorowań na raka płuc w Polsce, z czego 11 619 dotyczyło mężczyzn, a 7378 kobiet. Od lat 90. XX wieku obserwuje się stopniowe obniżanie wskaźników zachorowalności u mężczyzn w Polsce, natomiast u kobiet tendencja ta rośnie. Średnia wieku wystąpienia choroby wynosi około 60 lat.
W Polsce rak płuc odpowiada za około 29% wszystkich zgonów z powodu nowotworów u mężczyzn i około 17% u kobiet. Stanowi on główną przyczynę zgonów związanych z nowotworami – w roku 2020 z powodu raka płuc zmarło 22 213 osób (14 211 mężczyzn i 8002 kobiety). Nowotwór płuc jest jednym z najbardziej niekorzystnych w prognozowaniu nowotworów, głównie ze względu na to, że diagnoza często jest stawiana w późnym stadium choroby.
Jakie objawy daje rak płuc?
Rak płuc we wczesnym stadium zazwyczaj przebiega bezobjawowo, a w tym okresie może być przypadkowo wykrywany, na przykład podczas rutynowych badań rentgenowskich płuc lub dzięki przesiewowym badaniom niskodawkowej tomografii komputerowej (TK).
Symptomy zaawansowanego raka płuc można sklasyfikować na trzy główne kategorie: związane z miejscowym rozwojem guza, wynikające z przerzutów na odległe obszary oraz ogólne objawy dotyczące całego organizmu, czyli zespoły paranowotworowe.
Objawy związane z miejscowym rozwojem obejmują najczęściej:
- kaszel, powszechnie występujący u ponad połowy chorych, a u palaczy często związany z zmianą charakteru kaszlu,
- duszność,
- ból w klatce piersiowej,
- krwioplucie, które może objawiać się nie tylko odkrztuszaniem krwi, ale także wydzieliną brunatną lub krwistym śluzem,
- nawracające zapalenia płuc, które mogą stanowić pierwsze objawy raka płuc,
- objawy rozprzestrzeniania się raka na sąsiednie narządy klatki piersiowej,
- zespół żyły głównej górnej,
- osłabienie mięśni kończyny górnej, ból barku,
- lokalny ból w klatce piersiowej,
- zaburzenia rytmu serca,
- chrypka,
- problemy z przełykaniem, czyli dysfagia,
- ból kości, rzadziej złamania patologiczne, czyli złamania kości przy minimalnym urazie, który nie spowodowałby złamania u zdrowej osoby,
- ból głowy, objawy neurologiczne, takie jak napady drgawek, zaburzenia równowagi, niedowład połowiczy, zmiany w zachowaniu i osobowości, będące wynikiem przerzutów do
- ośrodkowego układu nerwowego (mózgu),
- ból w górnej części brzucha, nudności, utrata masy ciała, a w zaawansowanym stadium – żółtaczka, co wskazuje na przerzuty do wątroby,
- powiększenie węzłów chłonnych na szyi lub nadobojczykowych.
Rak płuc – poznane przyczyny
Głównym czynnikiem inicjującym rozwój raka płuc są substancje rakotwórcze obecne w dymie tytoniowym. Szacuje się, że aktywne palenie tytoniu jest odpowiedzialne za około 90% przypadków zachorowań u mężczyzn i około 80% u kobiet. Istnieje wyraźna korelacja między stopniem ekspozycji na dym tytoniowy a ryzykiem rozwinięcia raka płuc. Zaniechanie palenia prowadzi do stopniowego, trwającego nawet kilkanaście lat, zmniejszania ryzyka zachorowania. Chociaż nigdy nie powraca ono do poziomu obserwowanego u osób całkowicie niemieszających się z tytoniowym dymem.
Podwyższone ryzyko dotyczy także palenia biernego, czyli narażenia na dym w wyniku przebywania w zadymionych pomieszczeniach przez długi czas. Szacuje się, że bierny kontakt z dymem tytoniowym jest źródłem około 1/3 przypadków zachorowań na raka płuc u niepalących, którzy mieszkają z palaczami, oraz około 1/4 przypadków wśród pozostałych niepalących.
W Polsce istotną rolę w powstawaniu raka płuc odgrywa także znaczne zanieczyszczenie powietrza. Ryzyko wzrasta w przypadku ekspozycji na radon w domach, gdzie stężenie tego gazu zależy od warunków geologicznych (stężenia radonu w glebie) i struktury budynku. Maksymalne dopuszczalne stężenie radonu w pomieszczeniach wynosi 300 Bq/m3. Czynniki takie jak predyspozycje genetyczne, promieniowanie jonizujące czy zawodowe narażenie na azbest, metale ciężkie i pewne substancje chemiczne mają mniejsze znaczenie. Niektóre z tych czynników mogą jednak wzmacniać rakotwórcze działanie substancji obecnych w dymie tytoniowym.
Leczenie
Terapia pacjentów dotkniętych rakiem płuca można sklasyfikować na trzy główne grupy:
- Leczenie o charakterze radykalnym, mające na celu osiągnięcie pełnego wyleczenia chorego.
- Terapia o charakterze paliatywnym, obejmująca stosowanie chemioterapii i/lub radioterapii, skierowana na przedłużenie życia, choć bez perspektyw całkowitego wyleczenia.
- Leczenie objawowe, którego priorytetem jest poprawa jakości życia poprzez złagodzenie dolegliwości bólowych, eliminację duszności itp.
Należy podkreślić, że fundamentalną zasadą leczenia większości nowotworów jest terapia kombinowana, obejmująca chirurgię, chemioterapię i radioterapię. Wybór konkretnej metody leczenia jest uzależniony od stopnia zaawansowania nowotworu i ogólnego stanu zdrowia chorego. Wszyscy pacjenci palący powinni otrzymać wsparcie antynikotynowe i pomoc w przezwyciężeniu nałogu, gdyż kontynuowanie palenia znacząco pogarsza prognozę leczenia.
Rak płuc – czy można mu zapobiec?
Czy da się skutecznie zapobiegać zachorowaniom na raka płuca? Oczywiście, podstawowym środkiem prewencji jest zrezygnowanie z palenia papierosów i unikanie ekspozycji na dym tytoniowy. Osoby będące nałogowymi palaczami powinny koniecznie zerwać z tym nałogiem, co znacząco obniża ryzyko zachorowania na raka płuca. Im dłużej minie od momentu całkowitego odstawienia papierosów, tym bardziej maleje prawdopodobieństwo rozwoju tej choroby. Warto zaznaczyć, że decyzja o zaprzestaniu palenia przynosi korzyści nie tylko w kontekście redukcji ryzyka zachorowania na raka płuca. Może przyczynić się do uniknięcia wielu innych schorzeń, takich jak choroby płuc, serca czy naczyń krwionośnych.
Nie istnieją obecnie rutynowe badania przesiewowe w celu wykrywania raka płuca. Chociaż regularne badania obrazowe klatki piersiowej, na przykład radiografie płuc w ramach badań okresowych w miejscu pracy, mogą zwiększać wykrywalność nowych przypadków raka płuca. To niestety nie przekłada się to na istotne obniżenie liczby zgonów z powodu tej choroby w populacji.