Dobrze znana jest każdemu wiedza, że głoski w języku polskim dzielimy na ustne i nosowe. Gdy artykułujemy głoski ustne, powietrze z jamy gardła trafia bezpośrednio do jamy ustnej. Dzieje się tak, ponieważ podniebienie miękkie unosi się i zamyka przestrzeń nosogardła. Natomiast podczas realizacji głosek nosowych takich jak: m, n, ą, ę podniebienie miękkie rozluźnia się i opada, dzięki czemu słyszymy charakterystyczny nosowy rezonans. Jakie są przyczyny nosowania? 

Rynolalia, czyli nosowanie to objaw zaburzonej wymowy. Charakteryzuje się dość szczególną barwą głosu rozpoznawaną jako zaburzenie rezonansu w mowie. Fizycznie stanowi zmianę w budowie akustycznej dźwięku, która ma swe źródło w dołączeniu jamy nosa do przestrzeni rezonacyjnych. Nosowanie polega na mówieniu z nieprawidłowym rezonansem nosowym. Mowa pacjenta, który wykazuje zaburzenia rezonansu, może być w różnym stopniu zniekształcona. Od lekkiego nosowania aż do niewyraźnej, zakłóconej szmerami mowy. Zaburzenie charakteryzuje się nieprzyjemnym w odbiorze brzmienie. Jeśli jest niewielki stopień zaburzenia, mamy do czynienia jedynie z nieznaczną wadą artykulacji. Natomiast w cięższych przypadkach można spotkać się z wymawianiem tylko samogłosek z silną rezonacją nosową. Taka mowa jest mało zrozumiała i dość nieprzyjemna w odbiorze. Czasami towarzyszą temu grymasy twarzy, którymi pacjenci starają się zmniejszyć przepływ powietrza przez nos.

Jakie są rodzaje i przyczyny nosowania?

Za podstawę podziału nosowania uważa się fakt przepływu powietrza przez nos. Istnieją trzy główne rodzaje rynolalii, które mogą wystąpić:

Rynolalia otwarta

W tym rodzaju rynolalii, podczas mówienia, dźwięk mowy jest nadmiernie rezonujący w jamie nosowej, co prowadzi do wydawania dźwięków nosowych. Może to powodować, że mowa staje się wyraźnie nosowa i trudna do zrozumienia dla innych osób. Ten rodzaj często występuje w przypadku wrodzonych wad podniebienia, takich jak rozszczep podniebienia, krótkie podniebienie oraz nieprawidłowa praca pierścienia zwierającego gardła. Przyczyny nosowania otwartego mogą być zarówno organiczne, jak i czynnościowe. 

• organiczne nabyte: zmiany powypadkowe i pourazowe np. blizny po wycięciu migdałków czy po porażeniu podniebienia
• organiczne wrodzone: różne postacie rozszczepów podniebienia twardego i miękkiego (rozszczep podśluzówkowy, perforacje, niewykształcony języczek.)
• czynnościowe: nerwice, niedbałość o jakość wypowiedzi, brak kontroli słuchowej, złe wzorce do naśladowania, zaburzona czynność podniebienia miękkiego.

Rynolalia zamknięta

W rynolalii zamkniętej, mowa nie rezonuje wystarczająco w jamie nosowej, co prowadzi do dźwięków mowy o charakterze głuchym. W wyniku tego dźwięki mowy mogą być stłumione lub nieprawidłowo brzmiące. Rynolalia zamknięta może wynikać z różnych przyczyn, takich jak wady anatomiczne nosa, uszkodzenia struktur anatomicznych lub nieprawidłowe funkcjonowanie gardła i nosa. Przyczyny nosowania zamkniętego również dzielimy na organiczne i czynnościowe.

• organiczne wiążą się z budową jamy nosowej, jej chorobami lub nieprawidłową przegrodą nosową, co ma wpływ na drożność nosa,
• czynnościowe wykazują związek z nieprawidłową pracą podniebienia miękkiego, mogą się pojawić także w przypadkach zaburzeń słuchu.

Jak brzmią głoski w nosowaniu zamkniętym? 

m brzmi jak b,
m’ (mi) brzmi jak b’ (bi),
n brzmi jak d,
ą brzmi jak a,
ę brzmi jak e.

Nosowanie mieszane

Rynolalia mieszana to kombinacja rynolalii otwartej i zamkniętej. W tym przypadku mowa może brzmieć zarówno nosowo, jak i głuchowo w zależności od dźwięków i wyrazów wypowiadanych. Związana jest z brakiem bądź osłabieniem nosowania, czyli rezonansu nosowego. Pojawia się w momencie, gdy zachodzą czynniki sprzyjające niedrożności nosa, z jednoczesnym nieprawidłowym zwieraniem podniebienia miękkiego i ściany gardła.

Jak znaleźć przyczyny nosowania?

Podstawą każdej wizyty jest przeprowadzenie wywiadu przez specjalistę, aby uzyskać informacje na temat objawów, historii zdrowia, wcześniejszych zabiegów chirurgicznych, urazów lub innych czynników, które mogą mieć wpływ na mowę i rezonans dźwięku. Lekarz może przeprowadzić badanie słuchowe, aby ocenić percepcję i rozumienie mowy. Dodatkowo przeprowadzane są oceny artykulacyjne, które polegają na analizie jakości dźwięków mowy, rezonansu i prawidłowości artykulacji poszczególnych głosek. Pomocna w postawieniu diagnozy jest endoskopia nosa i gardła. Badanie, które umożliwia dokładną ocenę struktur anatomicznych, takich jak podniebienie miękkie, podniebienie twarde, nos, gardło, a także ich funkcjonowanie podczas mówienia.

Leczenie oraz terapia 

Leczenie nosowania oraz postępowanie rehabilitacyjne uzależnione jest od przyczyn nosowania. Terapia logopedyczną włącza się najczęściej po pewnym czasie od wyeliminowania danej przyczyny. Polega ona przede wszystkim na zwiększeniu sprawności podniebienia miękkiego oraz mięśni gardła. W zależności od przyczyny nosowania specjalista opracowuje odpowiedni plan terapii. Jednak najważniejsze jest znalezienie i wyeliminowanie przyczyny nosowania. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości co do swojego stanu mowy lub mowy Twojego dziecka, warto wybrać się logopedy lub laryngologa.

Ćwiczenia dotyczące podniebienia miękkiego pomagają w poprawie kontroli artykulacji i rezonansu dźwięków mowy. Warto wykonywać regularne ćwiczenia, które pomogą wzmocnić mięśnie podniebienia miękkiego. Możesz spróbować dotykać językiem podniebienia i utrzymywać to napięcie przez kilka sekund, powtarzając ten ruch kilkakrotnie. Innym przykładem ćwiczeń są ćwiczenia fonetyczne, które pomogą w kontroli artykulacji i rezonansu. Należy powtarzać dźwięki nosowe, takie jak „m”, „n” lub „ng”, skupiając się na tym, aby dźwięk był rezonowany głównie w jamie ustnej, a nie w jamie nosowej. Pamiętaj również o prawidłowym oddychaniu. Ćwicz techniki oddychania, które pomogą w poprawie kontroli strumienia powietrza i unikaniu nadmiernego rezonansu w jamie nosowej. Skoncentruj się na oddychaniu przez nos, a nie przez usta, i na płynnym wydychaniu powietrza podczas mówienia.