Nos jest narządem, który nie tylko odpowiada za oddychanie, ale też filtruje, ogrzewa i nawilża powietrze, zanim trafi ono do dolnych dróg oddechowych. Centralnym elementem tej struktury jest przegroda nosowa, oddzielająca prawą i lewą jamę nosa. Gdy dochodzi do jej uszkodzenia, może pojawić się ubytek w przegrodzie nosowej, który często rozwija się powoli i przez długi czas pozostaje niezauważony, aż do momentu wystąpienia niepokojących objawów – skąd właściwie bierze się ten problem?

Czym jest ubytek w przegrodzie nosowej i jak powstaje?

Ubytek w przegrodzie nosowej to otwór w obrębie przegrody, obejmujący chrząstkę, kość lub obie te struktury jednocześnie. Przegroda nosowa jest pokryta błoną śluzową z obu stron, a jej prawidłowe ukrwienie ma kluczowe znaczenie dla zachowania ciągłości tkanek. Gdy dochodzi do zaburzenia dopływu krwi lub przewlekłego uszkadzania śluzówki, tkanki zaczynają obumierać, co prowadzi do perforacji.

Proces ten rzadko jest nagły. Zwykle ubytek w przegrodzie nosowej rozwija się etapami: najpierw pojawia się suchość, strupy i drobne nadżerki, następnie dochodzi do pogłębiania uszkodzenia, aż w końcu tworzy się trwały otwór. Wielkość ubytku może się zmieniać w czasie, zwłaszcza jeśli czynnik uszkadzający nadal działa.

Ubytek w przegrodzie nosowej a urazy mechaniczne

Jedną z najczęstszych przyczyn, z jakimi spotyka się laryngolog, są urazy. Mogą one mieć charakter jednorazowy, jak złamanie nosa, ale znacznie częściej są to mikrourazy powtarzające się przez długi czas. Należą do nich na przykład intensywne manipulowanie w nosie, nawykowe usuwanie strupów czy długotrwałe stosowanie twardych aspiratorów.

Równie istotne są urazy jatrogene, czyli związane z leczeniem. Zabiegi operacyjne w obrębie nosa, szczególnie korekcje przegrody, mogą prowadzić do zaburzeń ukrwienia. Jeśli proces gojenia nie przebiega prawidłowo, ubytek w przegrodzie nosowej może pojawić się nawet kilka miesięcy po zabiegu. Ryzyko wzrasta także po częstych tamponadach nosa stosowanych przy krwawieniach.

Choroby zapalne i infekcyjne jako przyczyna ubytku

Przewlekłe stany zapalne błony śluzowej nosa to kolejna istotna grupa przyczyn. Nieleczony lub źle kontrolowany nieżyt nosa prowadzi do ciągłego podrażnienia śluzówki. W efekcie dochodzi do jej ścieńczenia i osłabienia naturalnych mechanizmów obronnych. W takich warunkach ubytek może rozwinąć się nawet bez wyraźnego urazu.

Niektóre infekcje bakteryjne, szczególnie te o ciężkim przebiegu, również mogą niszczyć tkanki przegrody. Proces zapalny zaburza mikrokrążenie, a powtarzające się nadkażenia pogłębiają uszkodzenie. U pacjentów z obniżoną odpornością ten mechanizm ma szczególne znaczenie i wymaga czujności diagnostycznej.

Wpływ leków i substancji drażniących

W praktyce laryngologicznej często spotyka się pacjentów, u których ubytek w przegrodzie nosowej ma związek z długotrwałym stosowaniem donosowych preparatów obkurczających naczynia. Choć leki te przynoszą szybką ulgę w katarze, ich nadużywanie prowadzi do niedokrwienia śluzówki. Efektem jest jej zanik i podatność na uszkodzenia.

Podobnie działają inne substancje drażniące wdychane przez nos, w tym pyły przemysłowe czy chemikalia. Szczególną grupą są substancje o działaniu silnie obkurczającym naczynia, które powodują gwałtowne pogorszenie ukrwienia przegrody. Długotrwała ekspozycja znacząco zwiększa ryzyko, że rozwinie się trwały ubytek w przegrodzie nosowej.

Choroby ogólnoustrojowe a ubytek w przegrodzie nosowej

Nie zawsze przyczyna leży wyłącznie w obrębie nosa. Niektóre choroby ogólnoustrojowe, zwłaszcza o podłożu autoimmunologicznym, mogą prowadzić do niszczenia naczyń krwionośnych i tkanek. W takich przypadkach ubytek w przegrodzie nosowej bywa jednym z pierwszych objawów choroby, a jego obecność powinna skłonić do pogłębionej diagnostyki.

Zaburzenia krzepnięcia, przewlekła niewydolność nerek czy choroby tkanki łącznej również mogą pośrednio wpływać na stan śluzówki nosa. Osłabiona regeneracja sprawia, że nawet niewielkie uszkodzenia nie goją się prawidłowo i z czasem prowadzą do perforacji.

Objawy, które sugerują problem z przegrodą

Choć niewielki ubytek w przegrodzie nosowej może przez długi czas nie dawać wyraźnych dolegliwości, większość pacjentów zgłasza charakterystyczne objawy. Należą do nich uczucie suchości, powstawanie twardych strupów, nawracające krwawienia oraz świst lub gwizd podczas oddychania. Im większy ubytek, tym objawy stają się bardziej dokuczliwe.

Część pacjentów odczuwa także zaburzenia węchu lub wrażenie stałej niedrożności nosa, mimo że drogi oddechowe są anatomicznie szerokie. To paradoksalne uczucie wynika z zaburzonego przepływu powietrza przez jamy nosa.